وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با خبرگزاری كیودو ژاپن با بیان اینكه در جنگ 12 روزه، تأسیسات هستهای ایران بمباران شده و این نقض بزرگ حقوق بینالملل است، گفت: ایران مصمم است برنامه هستهای صلحآمیز خود را ادامه دهد.
مشروح مصاحبه سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با خبرگزاری كیودو ژاپن به شرح ذیل است:
میتوانیم درباره رابطه ایران و ژاپن صحبت كنیم، چون شما در ژاپن صاحب تجربه هستید. اكنون ژاپن دولت جدیدی دارد. شما چشمانداز تقویت روابط ایران و ژاپن در زمینه سیاست هستهای و تعامل با آمریكا را چگونه ارزیابی میكنید؟
روابط ایران و ژاپن همیشه بسیار خوب و دوستانه بوده است. این روابط به سالهای بسیار دور بازمیگردد و همیشه بر پایه منافع متقابل و احترام متقابل بوده است. باید بگویم كه از نظر دوجانبه هیچ مشكلی نداریم. مشكلات از خارج از روابط دوجانبه ما نشأت میگیرد. این یك واقعیت است كه ژاپن متحد ایالات متحده است، اما در عین حال دوست ایران نیز هست. روابط ما همیشه دوستانه بوده است، و این به ما فرصتی میدهد تا با ژاپن بیشتر از بسیاری از كشورهای غربی همكاری كنیم. این چیزی است كه در چند دهه گذشته شاهد آن بودهایم.
ژاپن در ایران شهرت بسیار خوبی دارد، كشوری مورد احترام است. صنعت خودروی ما همیشه از فناوری ژاپن بهرهمند بوده است و سایر فناوریها و نوآوریهای ژاپن نیز به خوبی در ایران شناخته و پذیرفته شده است. ما تأمینكننده نفت خام برای ژاپن بودهایم كه اكنون به دلیل تحریمها این امكان وجود ندارد.
پس از توافق هستهای سال 2015، ژاپن اولین كشوری بود كه وارد شد و روابط اقتصادی خود با ایران را از سر گرفت. دلیل آن، پایههای قوی روابط دوجانبه ما بود؛ و مطمئنم كه وقتی تحریمها دوباره برداشته شود، روابط اقتصادی ایران و ژاپن میتواند سریعاً به حالت عادی بازگردد.
در فضای بعد از جنگ 12 روزه، آیا چشماندازی برای از سرگیری همكاری ایران و ژاپن در زمینه ایمنی هستهای وجود دارد؟ چون ژاپن دانش زیادی در این زمینه دارد.
واقعیت این است كه همانطور كه اشاره كردید، در طول جنگ 12 روزه، تأسیسات هستهای ما بمباران و تخریب شده و آسیبهای جدی دیدهاند. این به وضوح نقض بزرگ حقوق بینالملل است و شاید بزرگترین نقض حقوق بینالملل باشد، زیرا یك تأسیسات هستهای صلحآمیز تحت نظارت آژانس بمباران شده است. این باعث ایجاد خطرات و چالشهای جدی شده است: خطر تشعشعات، مهمات منفجرنشده در تأسیسات، و همانطور كه میدانید تهدیدها همچنان ادامه دارند. اكنون ما هم با تهدیدات امنیتی و نگرانیهای ایمنی مواجه هستیم.
متأسفانه هیچ سابقهای از بمباران یك تأسیسات هستهای صلحآمیز وجود ندارد؛ بنابراین هیچ پروتكل یا دستورالعملی برای بازرسی چنین تأسیساتی وجود ندارد. این سؤال من از مدیركل آژانس بود: آیا روش یا پروتكلی برای بازرسی چنین تأسیساتی وجود دارد؟ آنها گفتند نه، چون سابقهای وجود ندارد. این اولین بار است كه یك تأسیسات هستهای صلحآمیز تحت نظارت بمباران میشود؛ بنابراین نمیتوانیم بازرسیها را از سر بگیریم مگر آنكه روی روش بازرسی تأسیسات بمبارانشده توافق كنیم. ما با آژانس برای رسیدن به این توافق وارد مذاكره شدیم و چارچوب همكاری در قاهره برای حل این مساله به دست آمد.
این مهم است كه آژانس پذیرفت كه به چارچوب جدید همكاری نیاز داریم. اما متأسفانه، پس از توافق در قاهره، سه كشور اروپایی و آمریكا به دنبال مكانیسم اسنپ بك در شورای امنیت رفتند، كه غیرقانونی بود و ما فكر نمیكنیم آنها حق فعال كردن این مكانیسم را داشته باشند.
از نظر ما، وهمینطور دو عضو دائم شورای امنیت یعنی روسیه و چین، و بیش از 120 كشور عضو جنبش عدم تعهد، مكانیسم اسنپ بك فعال نشده است و قطعنامهها و تحریمهای قبلی شورای امنیت بازگردانده نشده است.
با این حال، من به سه كشور اروپایی و آمریكا گفتهام كه اگر به سوی اسنپ بك بروید، چارچوب همكاری ایران و آژانس، یعنی توافق قاهره، دیگر معتبر نخواهد بود و باید آن را بازنگری كنیم؛ و متأسفانه این همان اتفاقی است كه افتاد. اكنون ما با آقای گروسی، مدیركل آژانس بین المللی انرژی اتمی در تماس هستیم تا این همكاری را از سر بگیریم.
سوال شما درباره نگرانیهای ایمنی معتبر است. اینجا به موضوع احتمال همكاری ممكن با ژاپن میرسیم. ژاپن تجربه بمبهای هستهای و پیامدهای آن را در ایمنی محیط زیست و سلامت مردم دارد وهمچنین تجربه نیروگاه فوكوشیما كه توسط سونامی تخریب شد را نیز دارد. من در آن زمان سفیر در توكیو بودم و از آن منطقه بازدید كردم؛ بنابراین هیچ شكی ندارم كه ژاپن دانش خوبی درباره بهبود ایمنی تأسیسات هستهای دارد و این دانش میتواند با ایران به اشتراك گذاشته شود.
برای آینده، ایران كاملاً مصمم است برنامه هستهای صلحآمیز خود را ادامه دهد. همانطور كه در مصاحبههای متعدد گفتهام، تأسیسات و ماشینآلات تخریب شدهاند، اما فناوری تخریب نشده و اراده ما نیز از بین نرفته است. ما هنوز مصمم هستیم و فناوری را در اختیار داریم. تعداد زیادی دانشمند و تكنسین داریم و بر اساس حقوق بینالملل حق استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای را داریم؛ بنابراین فكر میكنم همكاری با ژاپن در این زمینه قابل تحقق است و مطمئنم بسیار مفید خواهد بود.
پس، فكر میكنید آژانس در بازرسیهای هستهای ایران در آینده چه نقشی خواهد داشت؟
بازرسی موضوع دیگری است و نگرانیهای ایمنی موضوعی دیگر. بازرسیها وظیفه آژانس است و ما با آنها در تماس نزدیك هستیم. همانطور كه گفتم، نگرانیهای امنیتی و ایمنی زیادی وجود دارد و قبل از رفع این نگرانیها، بازرسیها نمیتواند از سر گرفته شود. اما وقتی روابط ما با آژانس به حالت عادی بازگردد، در جنبههای فنی این چالشهای ایمنی، همكاری با ژاپن میتواند مفید باشد.
چه نقشهایی برای ژاپن در بازرسیهای هستهای وجود دارد؟
بازرسی موضوعی است كه آژانس تصمیم میگیرد و ما نمیتوانیم در آن دخالت كنیم. اما تجربه بسیار خوبی از همكاری با بازرسان ژاپنی داریم. زمانی كه آمانو، مدیركل فقید ژاپنی، مدیركل آژانس بود، همكاری بسیار خوبی با او داشتیم. توافق هستهای سال 2015 زمانی حاصل شد كه او مدیركل بود و نقش كلیدی و كمككنندهای در دستیابی به آن داشت. همكاری با بازرسان و مدیران ژاپنی در آژانس و جاهای دیگر بسیار مفید بوده و میتواند در آینده ادامه یابد.
آیا امكان از سرگیری مذاكرات با آمریكا وجود دارد؟
این به آمریكا بستگی دارد. اگر رویكرد خود را تغییر دهند و آماده یك مذاكره منصفانه و متوازن، یعنی مذاكرات متقابل سودمند باشند، ما هم آمادهایم. واقعیت این است كه تجربه خوبی از مذاكره با آمریكا نداریم، كافی است نگاهی به آنچه در توافق هستهای 2015 اتفاق افتاد بیندازید، زمانی كه آمریكا بدون هیچ علتی از توافق خارج شد.
نگاهی هم به مذاكرات امسال، سال 2025 بیندازید، زمانی كه ما در حال مذاكره بودیم و اسرائیلیها با حمایت آمریكا به ما حمله كردند و آمریكا نیز در حمله به آنها پیوست؛ و نگاه كنید به مذاكرات چند ماه پیش در نیویورك درباره مساله اسنپ بك.
به این نتیجه رسیدیم كه آمریكاییها آماده مذاكره متقابل سودمند بر اساس برابری و احترام متقابل نیستند. به محض اینكه به این نتیجه برسیم كه آنها آماده چنین مذاكرهای هستند، میتوانیم مذاكرات را از سر بگیریم. نكته این است كه مذاكره با دیكته كردن متفاوت است. فعلاً قانع نشدهایم كه آنها آماده مذاكره جدی وواقعی هستند؛ آنها میخواهند دیكته كنند و من كسی نیستم كه به دیكته دیگران گوش كنم.
نقطه اصلی اختلاف چیست؟
نقطه اصلی این است كه آمریكا حق ایران برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای، از جمله غنیسازی، را به رسمیت بشناسد. این حق ما بوده و همچنان طبق حقوق بینالملل حق ما است. ما عضو متعهد ان پی تی هستیم و همانند ژاپن حق استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای را داریم. ژاپن نیز عضو متعهد ان پی تی است و از حق خود بهرهمند است. ما فقط حق خود را میخواهیم و میخواهیم از آن استفاده كنیم، و این تحت نظارت كامل آژانس انجام میشود.
در توافق هستهای 2015، حتی اقداماتی فراتر از ان پی تی و پروتكل اضافی را پذیرفتیم تا اعتماد بیشتری نسبت به صلحآمیز بودن برنامه ما ایجاد شود و امكانات نظارتی بیشتری به آژانس دادیم، اما باز هم آمریكا خارج شد؛ بنابراین ما نسبت به صلحآمیز بودن برنامه هستهای خود مطمئن هستیم و مشكلی نداریم كه این اعتماد را با دیگران به اشتراك بگذاریم. این همان كاری است كه در توافق هستهای انجام دادیم و آمادهایم دوباره انجام دهیم: ایجاد اعتماد درباره برنامه هستهای ما برای تضمین صلحآمیز بودن آن در ازای رفع تحریمها.
به محض اینكه آنها این منطق را بپذیرند یعنی اعتمادسازی در قبال برنامه هستهای صلحآمیز ایران در ازای رفع تحریمها، میتوانیم مذاكرات را از سر بگیریم و معتقدم سریع به نتیجه خواهیم رسید.
از دید ایران، چارچوب معقول و قابل قبول برای مذاكرات جدید چیست؟
چارچوب قابل قبول چارچوبی است كه حقوق ایران برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای، از جمله غنیسازی، را به رسمیت بشناسد و ما آمادهایم برای آن اعتمادسازی كنیم. حتی میتوانیم مكانیزمهای نظارتی فراتر از ان پی تی را بپذیریم و محدودیتهای زماندار برای اعتمادسازی را قبول كنیم.
همانند كاری كه در توافق هستهای انجام دادیم؛ مثلاً در برجام پذیرفتیم غنیسازی اورانیوم فقط تا 3.67 درصد و به مدت 15سال باشد، نه برای همیشه؛ بنابراین هیچ چیزی را نمیتوان برای همیشه پذیرفت. تنها چیزی كه ما آماده پذیرش دائمی آن هستیم، تعهد ایران برای هرگز نساختن سلاح هستهای است.
اما برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای، ممكن است محدودیتهای زماندار برای ایجاد اعتماد را بپذیریم، مانند محدودیت سطح غنیسازی و نوع ماشینآلات. اما این محدودیتها فقط برای مدت زمان مشخص، نه برای همیشه است، چون ما نمیتوانیم برای نسلهای بعد تصمیم بگیریم. تنها چیزی كه میتوانیم تصمیم بگیریم و به آن اطمینان داریم، این است كه ایران هرگز به دنبال سلاح هستهای نخواهد رفت؛ این یك تعهد دائمی است.
همانطور كه گفتم، سیاست اساسی ما یك تعهد دائمی است كه ایران هرگز به دنبال سلاح هستهای نخواهد رفت. اما اگر آنها بخواهند برخی جنبههای برنامه هستهای ما برای اعتمادسازی محدود شود، میتوانیم این كار را انجام دهیم، اما نه برای همیشه، تنها برای یك دوره زمانی مشخص و تا زمانی كه برای اعتماد سازی لازم است.
تعلیق بازرسیهای آژانس باعث ایجاد تردید در جامعه بینالمللی درباره نیات هستهای ایران شده است. ایران چگونه قصد دارد این نگرانیها را رفع و اعتماد به برنامه هستهای خود را بازگرداند؟
از سؤال شما تعجب میكنم. این ایالات متحده، اروپاییها و دیگران هستند كه باید به ما اطمینان دهند كه میتوانیم از حق خود برای استفاده صلحآمیز از فناوری هستهای بدون بمباران و حمله بهرهمند شویم. ما هستیم كه مورد حمله قرار گرفتهایم و هیچ كار اشتباهی نكردهایم. تأسیسات ما تحت نظارت آژانس بود و هیچ انحرافی به سوی سلاح هستهای وجود نداشته است؛ بنابراین این بار وظیفه ایجاد اعتماد بر عهده آنها است، نه برعكس.
ما از حقوق خود استفاده میكردیم، تأسیسات تحت نظارت آژانس بود و بدون هیچ دلیل و توجیهی بمباران شدیم. هیچ گزارشی مبنی بر منحرف شدن برنامه هستهای ایران به سمت اهداف غیرصلحآمیز وجود ندارد و مدیركل آژانس هم چند هفته پیش تأیید كرد كه هیچ گزارشی مبنی بر چنین قصدی وجود ندارد؛ بنابراین اگر آنها میخواهند ما به دیپلماسی و همكاری با آژانس بازگردیم، این آنها هستند كه باید اعتماد ما را جلب كنند. ایالات متحده باید تضمین دهد كه در حین مذاكره و همكاری با آژانس، دوباره به ما حمله نخواهد كرد.
این آخرین سؤال است. تحریمهای اقتصادی همچنان فشار زیادی بر مردم ایران وارد میكند، با این حال ایران همچنان به پیشبرد برنامه هستهای متعهد است. دلیل راهبردی ادامه این رویكرد چیست؟
فناوری هستهای و غنیسازی ما توسط دانشمندان خودمان به دست آمده و وارداتی نیست. ما هزینه بسیار سنگینی برای آن پرداختهایم: تحریمها، جنگ، بیش از هزار شهید، و دانشمندانی كه ترور شدهاند. خون مردم ما در این فناوری ریخته شده است، بنابراین نمیتوانیم آن را رها كنیم. اكنون این مساله به عزت ایران و غرور ملی مرتبط است؛ چیزی نیست كه قابل فروش باشد. تحریمها، بله پرهزینه و پرفشار هستند و مشكلات اقتصادی ایجاد میكنند، اما عزت یك ملت چیز دیگری است و ما عزت و غرور خود را برای چیزی كمارزشتر نمیفروشیم.
